Ołów zmienia osobowość? 

Czasami można odnieść wrażenie, że nasza planeta powoli przestaje być bezpiecznym miejscem do życia. Zanieczyszczenia w glebie, wodzie i powietrzu stanowią rzeczywisty, nie tylko ekologiczny problem, a toksyny w przemyśle żywnościowym jeszcze bardziej go pogłębiają. Od dawna wiadomo, że dbanie o środowisko nie powinno być sprawą drugoplanową, a raczej  istotną potrzebą każdego mieszkańca ziemi.

Wyniki badań nad wpływem ołowiu na zdrowie umysłowe, pozostawiają po sobie jakiś rodzaj niepokoju. Czy toksyczność ołowiu jest ważnym czynnikiem zdrowia psychicznego? Jak czasowa ekspozycja na ołów wpływa na mózg? Gdzie ołowiu jest najwięcej?

Obieg ołowiu

Ołów jest metalem ciężkim, który występuje naturalne w przyrodzie, np. w pyle wulkanicznym. W przeszłości pierwiastek był szeroko stosowany m.in. w budownictwie, hydraulice, wojsku, lutownictwie, produkcji farb, benzynie. Dopiero pod koniec XIX wieku odkryto zatrucie ołowiem, co doprowadziło do wycofywania go z wielu obszarów użytkowania ²⁰.

W środowisku ołów występuje w powietrzu, glebie, wodzie, roślinach i żywności ²⁰. W Polsce najwyższe stężenia ołowiu w powietrzu notuje się w okolicach województw: śląskiego, opolskiego i małopolskiego, ze względu na obecność kopalni i hut. Z kolei obszary zanieczyszczenia wód to Legnica, Konstancin, Mysłowice i Oświęcim ²¹. Najwyższe stężenie ołowiu występuje w glebie ²². Jest to spowodowane jego tendencją do akumulacji we frakcjach ziemi. Na szczęście obecnie zwraca się większą uwagę na uwalnianie ołowiu do atmosfery, np. poprzez wprowadzanie norm dopuszczalnych poziomów ołowiu w przemyśle, co prowadzi do wprowadzania bezpieczniejszych  produktów np. benzyny bezołowiowej ²¹.

Ołów nie ulega biodegradacji w przyrodzie i organizmach żywych, dlatego jego kumulowanie się stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia i życia. Organizm narażony na obecność ołowiu, odkłada jego związki w tkankach miękkich, kościach, układzie nerwowym i krwi, gdzie szerzy spustoszenie. Ponadto wywiera bardzo niekorzystny wpływ na obszary mózgu, prowadząc do powstawania szeroko rozumianych zaburzeń psychicznych i neurologicznych²⁰.

Spożycie ołowiu

Oczywiście zawartość ołowiu w produktach żywnościowych, jest ściśle powiązana z jego obecnością w glebie, wodzie i powietrzu. Ołów pobierany jest przez rośliny i zwierzęta, które następnie są używane w celu produkcji żywności.

Ogromne znaczenie ma miejsce hodowli bądź uprawy. W Polsce najwyższe wartości ołowiu dostają się do roślin uprawnych na terenach województwa śląskiego, łódzkiego i wielkopolskiego. Dotyczy to głównie ziemniaków, zbóż i owoców, chociaż najmniej ołowiu dostaje się do zbóż. Z kolei produkty pochodzenia zwierzęcego, odnośnie których można mieć pewne podejrzenia, to podroby pochodzące z najsilniej zanieczyszczonych terenów ²³.

Nie bez znaczenia pozostaje odległość upraw od często uczęszczanych dróg ²³, a także sposób ich uprawy. Generalnie w polskich warunkach tylko dwa produkty są najmocniej narażone na zawartość ołowiu: mleko krowie i ziemniaki ²¹.

Toksyczność ołowiu dla mózgu

Zainteresowanie znaczeniem ołowiu dla prawidłowej pracy mózgu nie należy do najświeższych. Badacze od dłuższego czasu próbowali scharakteryzować znaczenie ołowiu jako czynnika zagrażającego zdrowiu umysłu. Wcześniejsze badania wykazały, że istnieje związek pomiędzy ekspozycją na ołów w okresie płodowym i dziecięcym a zdrowiem psychicznym w dorosłym życiu⁹.

U osób narażonych na ten pierwiastek zaobserwowano zaburzenia poznawcze, zachowania antyspołeczne, niższe IQ i słabsze wyniki w nauce^3,4,5. Ponadto pojawiły się zaburzenia zachowania, takie jak: trudności w utrzymaniu koncentracji, a także nadpobudliwość ^6,7,8.

W badaniu z 2008 roku, przeprowadzonym z wykorzystaniem danych zgromadzonych z poprzednich lat (badania Prenatal Determinants of Schizophrenia ¹⁴ i New England sites of the National Collaborative Perinatal Project¹³), wykazano istotną zależność między narażeniem na ołów w czasie życia płodowego  a występowaniem schizofrenii w dorosłości ¹² .

Chociaż stwierdzono, że osoby z wysokimi poziomami ołowiu we krwi, mają zdecydowanie wyższe ryzyko pojawienia się  zaburzeń psychicznych ⁹, uznano, że dotychczas przeprowadzone analizy, miały niskie znaczenie dla świata nauki. Słaba wartość badań wynikała m.in. z krótkiego czasu trwania, małej ilości osób badanych, niewielkiej różnorodności próby i ograniczonych warunków oceny zdrowia psychicznego.

W związku z tym przeprowadzono inne badanie, które obejmowało zdecydowanie większą grupę (1037 osób), niż dotychczas i trwało na tyle długo, aby można było uznać wyniki za wartościowe (38 lat) ¹⁰.

Badacze Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Nowej Zelandii obserwowali przez 38 lat 579 dzieci, które urodziły się w czasie dużej ekspozycji na ołów. Dzieci z Nowej Zelandii, były dość szczególnie narażone na działanie tego pierwiastka, ponieważ w tamtym okresie ilość ołowiu znajdującego się w benzynie w Nowej Zelandii osiągała najwyższe światowe wartości.  Poziom ołowiu, pochodzącego z benzyny w latach 1940 – 1990 był wysoki na całym świecie i doprowadził do toksycznej kumulacji we krwi u wielu osób ^1,2. Pierwiastek osadzał się przede wszystkim w glebie i wędrował do powietrza.

Kiedy pacjenci nowego badania osiągnęli 18 rok życia, zaczęto przeprowadzać z nimi wywiady kliniczne, które powtarzano, po przekroczeniu przez nich wieku 22, 26, 32 i 38 lat. Za pomocą testu „Wielkiej Piątki” (Big Five Personality Test)¹¹ oceniano neurotyczność, ugodowość, sumienność, otwartość i ekstrawersję badanych, a także występowanie u nich zaburzeń psychicznych, określonych w Diagnostycznym i Statystycznym Podręczniku Zaburzeń Psychicznych (DSM - Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) ¹⁶. DSM określa 3 obszary psychopatologii, są to tzw. internalizacja, eksternalizacjia i ocena zaburzeń myślenia.

Pojęcia internalizacji i eksternalizacji dotyczą rozwoju człowieka, także w kontekście zachowań społecznych. Internalizacja polega na przyjmowaniu pewnych zwyczajów, zachowań, przekonań, wartości itp. pochodzących z zewnątrz (np. od rodziców), za własne. Można powiedzieć, że internalizacja dotyczy budowania osobistych przekonań i osobowości, a także procesów uczenia się ¹⁸.

Eksternalizacja w kontekście badania, określa wyodrębnianie własnego ja, spośród wcześniej zinternalizowanych (pochodzących z zewnątrz i uznanych za własne) norm i wartości. Eksternalizacja jest również związana z procesami uczenia się, chociaż odbywa się na innej zasadzie ¹⁹.

Stężenie ołowiu w organizmach badanych, oznaczano poprzez pobranie próbek krwi u 11 letnich dzieci. Wywiady rozszerzono o kwestionariusze uzależnienia od substancji odurzających i nikotyny ¹⁷ . Uwzględniono także znaczenie statusu społeczno-ekonomicznego, płci, IQ matki i występowania chorób psychicznych w rodzinach badanych ¹⁰.

Okazało się, że stężenie ołowiu we krwi było silnie związane z objawami psychopatologicznymi u osób badanych. Pacjenci, którzy byli narażeni na ekspozycję ołowiu w dzieciństwie, mieli aż o 95% wyższe wskaźniki ryzyka, niż osoby, których ekspozycja na ten pierwiastek była normalna. W grupie stwierdzono częstsze objawy internalizacji, zaburzeń myślenia, wysoki neurotyzm, zaniżoną ugodowość i sumienność ¹⁰.

Czy jest się czym martwić

Mimo, że powyższe badanie trwało długo i jego konstrukcja była znacznie lepsza niż poprzednio, to w dalszym ciągu pozostają pewne aspekty, które badacze potraktowali po macoszemu.

Po pierwsze badane dzieci miały mierzony poziom ołowiu tylko raz, nie uwzględniając zjawiska kumulowania się w organizmie. W przyszłości można by zbadać tkanki mózgu, aby oszacować wielkość szkód spowodowanych przez toksynę.

Ponadto badana populacja dotyczyła wąskiego grona osób z jednego pokolenia, żyjących w określonej lokalizacji geograficznej. Są to czynniki ograniczające, które mogą wpływać na otrzymane wyniki. Badania obserwacyjne wskazywały jedynie na związek pomiędzy ekspozycją na ołów w dzieciństwie, a stanem psychicznym dorosłych.

Warto również wiedzieć, że znacznie silniej na osobowość, niż ołów, wpływają obecność chorób psychicznych u przodków i doświadczenie przemocy. Ołów niewątpliwie powoduje szkody w organizmie, ale z pewnością nie jest jedynym lub najważniejszym czynnikiem przyczyniającym się do degradacji zdrowia psychicznego.

W australijskim badaniu kohortowym z udziałem 210 osób urodzonych na początku 1980 roku, wykazano, że wysokie stężenia ołowiu we krwi korelowały z ryzykiem fobii społecznych, nadużywaniem substancji psychoaktywnych i lękiem. Jednak wyniki były nieistotne statystycznie. Zdecydowanie większe znacznie dla zdrowia psychicznego, miały jednak trudne doświadczenia z domu rodzinnego,  przeżyte przez badanych ¹⁵.

Przyszłość

Chociaż problem można spychać na dalszy plan, to tak na prawdę każda ilość ołowiu stanowi potencjalne zagrożenie dla zdrowia człowieka. Skutki behawioralne i neurologiczne toksyczności ołowiu są nieodwracalne. W 2016 r. ekspozycja na ołów spowodowała 540 000 zgonów na całym świecie i przyczyniła się w aż 63,8% przypadków, do niepełnosprawności intelektualnej lub rozwojowej²⁴.

Narażenie na ołów jest niewątpliwie niekorzystnym zjawiskiem obserwowanym od wielu lat, z którym niewiele można zdziałać w pojedynkę. Leczenie ołowicy (zatrucia ołowiem) odbywa się z użyciem chelatów, ale zniszczenia, spowodowane ciągłą ekspozycją  na toksynę są nieodwracalne.